Dữ liệu và thông tin trong xã hội hiện đại

Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright (FSPPM) vừa phối hợp với Chương trình Cử nhân Đại học Fulbright (Fulbright Undergraduate Studies) tổ chức hội thảo trực tuyến về chủ đề “Information and Intelligence in Society” (Thông tin và Trí tuệ trong Xã hội). Các giảng viên Fulbright cùng với khách mời đã chia sẻ ý kiến hoặc nghiên cứu về các vấn đề đang nổi lên của chủ đề này, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang bước vào “kỷ nguyên số” với đặc điểm, tính chất và sự tác động sâu rộng chưa từng có.

Tiến sĩ Huỳnh Nhật Nam, giảng viên và nghiên cứu viên cấp cao tại FSPPM, đưa ra bức tranh toàn cảnh về thông tin và trí tuệ nhân tạo, và tác động của chúng đối với xã hội con người. Chúng ta đang sống trong một thế giới chứa khối lượng dữ liệu lớn chưa từng có và đang phát triển nhanh chóng, mà phần lớn là nhờ các thiết bị điện tử, mạng Internet và các nền tảng mạng xã hội đã cho phép chúng ta tạo ra và phổ biến thông tin đến những người khác một cách nhanh chóng với chi phí rất thấp so với 20 năm trước. Chính chúng ta tạo ra dữ liệu thông qua các hoạt động hàng ngày như viết email, gọi điện thoại, đăng bài lên Facebook, chụp ảnh, thanh toán hóa đơn v.v... Người ta ước tính trong năm 2020, mỗi người tạo ra trung bình 1,7 megabyte dữ liệu trong 1 giây, và người dùng Internet tạo ra khoảng 2,5 tỷ quintillion (10 lũy thừa 30, tương đương tất cả số kiến trên hành tinh nhân 100 lần) byte dữ liệu trong một ngày.

TS. Huỳnh Nhật Nam, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright

Theo TS. Huỳnh Nhật Nam, chúng ta còn tạo ra những thứ tạo ra dữ liệu, như là các thuật toán và các thiết bị Internet Vạn vật (IoT) liên tục theo dõi, thu thập và một số trong đó còn xử lý thông tin của thế giới xung quanh chúng ta. Ước tính trong năm 2020 có khoảng 10 tỷ “thứ” được kết nối internet, tức là trung bình mỗi người có ít nhất một thiết bị như vậy. Các số liệu này giúp chúng ta có thể hình dung về quy mô to lớn của khối lượng dữ liệu xung quanh chúng ta.

Bài trình bày của TS. Huỳnh Nhật Nam chỉ ra rằng một số dữ liệu và các thông tin liên quan đã được sử dụng một cách hữu ích, ví dụ thông tin thu thập từ các thiết bị IoT như đếm số xe lưu thông có thể giúp cho việc quản lý giao thông đường bộ, đảm bảo an toàn cho người đi đường, hoặc thông tin được chia sẻ trên các mạng xã hội cũng đã được sử dụng vì lợi ích xã hội, chẳng hạn như dự án Bản đồ SOS thu thập và báo cáo công khai vị trí và thông tin liên quan của những người cần giúp đỡ trong trường hợp khẩn cấp, kết nối hiệu quả những người tìm kiếm sự trợ giúp và những mạnh thường quân trong đợt bùng phát dịch Covid-19 gần đây tại TP.HCM.

Sự phong phú của dữ liệu đã thúc đẩy sự nhảy vọt ngoạn mục về độ tinh vi, tính chính xác và việc áp dụng rộng rãi các thuật toán máy học và trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên điều đó cũng biến trí tuệ nhân tạo thành một thứ hàng hóa. Tính năng nhận diện khuôn mặt, chuyển văn bản thành giọng nói (và ngược lại) và gần đây là phân tích cảm xúc (đối với các ứng dụng liên quan đến văn bản) đã trở thành các tính năng bắt buộc phải có trong các ứng dụng và sản phẩm số mới.

TS. Huỳnh Nhật Nam, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright

Tuy nhiên, TS. Nam cho rằng một trong những vấn đề thách thức đặt ra đối với dữ liệu là tình trạng dữ liệu phi cấu trúc, có thể giải thích đơn giản là thông tin không được sắp xếp theo mô hình hoặc lược đồ dữ liệu được thiết lập trước. Dữ liệu phi cấu trúc phần lớn là những dữ liệu văn bản, tạo ra theo cách diễn đạt tự nhiên của con người. Người ta ước tính 80-90% dữ liệu được tạo ra là không có cấu trúc và việc quản lý dữ liệu phi cấu trúc là một thách thức lớn đối với 95% doanh nghiệp. Bên cạnh đó, quá tải thông tin, tức là “cảm giác bị choáng ngợp với thông tin đến mức trở nên mất phương hướng, một loại khủng hoảng gây ra bởi quá nhiều kích thích mang tính giải trí về tinh thần” cũng là một vấn đề đang nổi lên trong xã hội. Điều đáng quan ngại hơn nữa là khi chúng ta có quá nhiều thông tin không chính xác, tức là thông tin sai lệch. Theo một báo cáo năm 2018 của OECD, thông tin sai lệch rất nguy hiểm vì nó “gieo rắc niềm tin sai lầm” và có thể phá hủy trật tự công cộng bởi nó “làm mất giá trị và vô hiệu hóa thông điệp và tiếng nói của các tổ chức công cũng như các chuyên gia”.

Hội thảo trực tuyến còn có sự tham dự và trình bày của các học giả khách mời ngoài Đại học Fulbright, gồm có cô Carmelita Esclanda đến từ Bộ Giáo dục Philippines và TS. Vladimir Mariano, Trưởng khoa Công nghệ và Đổi mới của Học viện YSEALI tại Đại học Fulbright Việt Nam và là giảng viên thỉnh giảng của FSPPM. Cô Carmelita Esclanda cũng là học viên Khóa học Công nghệ và Đổi mới được tổ chức trực tuyến từ 13-24/9/2021 tại Học viện YSEALI, Đại học Fulbright Việt Nam.

Tại hội thảo, cô Carmelita Esclanda trình bày bài nghiên cứu “Examining the Comfortability and Security Concerns of e-Wallet Users in 5 ASEAN Countries During the COVID 19 Pandemic: A Gender Perspective” (Xem xét sự hài lòng và mối quan tâm về bảo mật của người dùng ví điện tử ở 5 nước ASEAN trong đại dịch Covid-19: Góc nhìn về giới) mà cô thực hiện cùng bốn nhà nghiên cứu khác đến từ Việt Nam, Malaysia, Campuchia và Indonesia. Nghiên cứu này ở 5 nước ASEAN cho thấy cả hai giới sử dụng ví điện tử nhiều hơn gấp 2-3 lần trong đại dịch, tuy nhiên nam giới có xu hướng hài lòng về mức độ bảo mật của ví điện tử hơn nữ giới, đồng nghĩa với việc nam giới dễ trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo qua ví điện tử hơn.

TS. Vladimir Mariano trình bày bài nghiên cứu “Sensors: History and In Society” (Các thiết bị cảm biến: Lịch sử và trong xã hội) bàn về lịch sử phát triển của các thiết bị cảm biến và ứng dụng của chúng trong xã hội hiện nay.

• Thúy Hằng