Tham dự lớp học thử: Học phân tích chính sách từ ba dự án đường sắt trên cao điển hình của Bangkok – Hongkong và Hà Nội (Cát Linh – Hà Đông)

Ngày 16/7 tại Thành phố Hồ Chí Minh, PGS. TS. Phạm Duy Nghĩa, Giám đốc Chương trình MPP của Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright (FSPPM) sẽ trực tiếp dạy lớp học thử (demo class) giới thiệu Phương pháp giảng dạy tình huống đặc sắc qua các tình huống có thật tại Bangkok (Thái Lan), HongKong (Trung Quốc) và Hà Nội (Việt Nam). Đó là tình huống Đường sắt đô thị trên cao Cát Linh – Hà Đông, tình huống Đường sắt đô thị trên cao Bangkok và HongKong, từ đó giới thiệu các cân nhắc về chính sách khi lựa chọn giữa đầu tư công và đầu tư theo hình thức Đối tác công tư (PPP).

Sự kiện không thu phí cho những ai quan tâm tới vấn đề thực tiễn diễn giải từ góc độ học thuật với các khung lý thuyết chính sách công. Người đăng ký tham gia lớp học sẽ được cung cấp tài liệu về ba tình huống nêu trên để nghiên cứu trước khi gặp gỡ và tranh luận cùng giảng viên cao cấp của FSPPM. Lớp học nằm khuôn khổ Chương trình giới thiệu Học bổng Thạc sĩ Chính sách công năm 2022 tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Bangkok có diện tích khoảng 1570 km2 với mật độ dân cư cao, những năm 1990 tắc đường kinh niên, số phương tiện giao thông cá nhân tăng gấp đôi sau mỗi thập niên. Các đối tác phát triển đã tìm cách thiết kế một đường sắt cao tốc trên cao nối nội thành với các vùng ngoại ô, hy vọng giảm tắc nghẽn, song chi phí hơn 1 tỷ USD, vượt quá khả năng có thể tài trợ bởi Chính phủ. Vì thế Chính phủ lựa chọn hình thức BOT để triển khai dự án và chỉ cung cấp quyền sử dụng đất để xây dựng hệ thống đường sắt đô thị trên cao. Tuy nhiên, dự báo lượng hành khách không chính xác của dự án đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh lợi và trả nợ của dự án PPP, làm cho nhà đầu tư và doanh nghiệp suýt phá sản. Nhờ kịp thời điều chỉnh cấu trúc tài chính, phẩn bổ lại rủi ro, chính quyền Bangkok đã biến một dự án đang trên đà thua lỗ chuyển sang có lời và huy động được vốn cho các dự án giao thông công cộng trong tương lai.

Dự án Đường sắt Đô thị (ĐSĐT) Cát Linh – Hà Đông ở Hà Nội có chiều dài 13,05km, đi hoàn toàn trên cao, có tổng mức đầu tư (TMĐT) ban đầu khoảng 8,8 nghìn tỷ VND vào năm 2008 nhưng đã đội giá, điều chỉnh lên 18 nghìn tỷ VND vào năm 2016. Sau nhiều lần lỗi hẹn, đến tận cuối 2011, dự án mới chính thức bàn giao, khai thác vận hành giai đoạn đầu. Là dự án đường sắt đô thị đầu tiên của Việt Nam, dự án này thí điểm và kéo dài nên không lường trước được những phát sinh, từ những tin tức xấu như thanh sắt rơi làm chết người đi đường; gián giáo sập vùi cả taxi; công nhân thiệt mạng vì ngã từ nhà ga xuống mặt đường. Đã có nhiều phân tích, lý giải truy vấn về hiệu quả quản lý, sự chậm trễ, đội vốn, giải trình, truy vấn trách nhiệm.

Câu chuyện xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông gắn liền với các trung tâm thương mại và nhà ở tại Hồng Kông là một tình huống đáng tham khảo. Theo nhiều nghiên cứu, mỗi đơn vị nhà ở Hongkong sẽ tăng thêm 5-17% giá trị nếu kết nối được với đường sắt, thậm chí tăng thêm hơn 30% nếu kết nối được với các tiện ích khác, như tiệm cận được các trung tâm thương mại, hoặc có lối đi bộ kết nối với các ga giao thông công cộng.

Nếu Nhà nước đầu tư xây dựng giao thông công cộng, sẽ là hợp lý nếu Nhà nước có cách nào đó thu lại một phần giá trị tăng thêm từ các lô đất. Có nhiều mô hình chia sẻ giá trị đất tăng thêm, nghiên cứu tình huống do PGS.TS Phạm Duy Nghĩa giới thiệu tại lớp học sẽ phân tích mô hình cùng phát triển của Hongkong khi xây dựng hệ thống metro ở đô thị này. Cùng phát triển là một loại dự án PPP giữa khu vực công với các nhà phát triển hạ tầng tư nhân, cùng nhau chia sẻ chi phí, rủi ro, và lợi nhuận.