Sáng suốt và dũng cảm kiến tạo nền tảng kinh tế mới cho TP.HCM

Đợt dịch Covid-19 lần thứ tư đã để lại những hậu quả nặng nề về mặt kinh tế cho Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) - đầu tàu kinh tế của cả nước và trung tâm của vùng kinh tế trọng điểm phía nam. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để TP.HCM nhìn nhận lại mô hình và nền tảng kinh tê của Thành phố, từ đó quy hoạch và phát triển những nền tảng kinh tế mới để tạo ra thế và lực cao hơn. Đó là nội dung chính của bài nghiên cứu “Kiến tạo nền kinh tế mới cho TP.HCM”  do TS. Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright (FSPPM), trình bày trong hội thảo trực tuyến do Future Impact Academy tổ chức vào ngày 6/11 vừa qua.

Với tư cách là diễn giả khách mời của hội thảo, TS. Vũ Thành Tự Anh đã trình bày sơ lược về vị thế của TP.HCM cho đến trước đợt dịch lần thứ tư so với các địa phương trong nước cũng như một số đô thị cạnh tranh trong khu vực. Ở trong nước, cho đến năm 2020, tuy những chỉ tiêu quan trọng như thu ngân sách, xuất khẩu và số lượng doanh nghiệp của TP.HCM đều cao gấp 2-3 lần so với bình quân cả nước, nhưng đều suy giảm mạnh so với năm 2010. Điều đó có nghĩa nếu thành phố không có những cải cách cơ bản trong mô hình phát triển thì chưa chắc sẽ giữ được vị trí dẫn đầu cả nước. Nhìn ra khu vực, so với các đô thị cạnh tranh, TP.HCM đang đứng ở vị trí gần cuối bảng xếp hạng và có nguy cơ ngày một tụt hậu. 

 

 

Đợt dịch Covid-19 thứ tư để lại vết thương nặng nề cho kinh tế của TP. Nếu như mọi chỉ số của nửa năm đều rất khả quan thì bức tranh trong quý 3 đã hoàn toàn đảo ngược. GRDP của TP.HCM trong quý 3 suy giảm tới -24,4% so với cùng kỳ năm trước, khiến GRDP trong 9 tháng đầu năm suy giảm -5,0%; đây là mức suy giảm kỉ lục chưa từng có ở TP.HCM. Với vị thế trung tâm của cả vùng kinh tế trọng điểm phía nam, khi kinh tế của TP bị tổn thương nặng nề, các địa phương lân cận và cả vùng cũng chịu thiệt hại to lớn.

Kiến tạo nền tảng kinh tế mới

Theo TS. Vũ Thành Tự Anh, một trong những đặc trưng quan trọng của “nền kinh tế mới” mà TP. HCM cần đặt ra đó là phải sáng suốt và dũng cảm từ bỏ một số lĩnh vực đã quen thuộc, thậm chí là nền tảng kinh tế của TP trước đây, nhưng trong tương lai chắc chắn sẽ trở nên lạc hậu, cụ thể là một loạt các ngành công nghiệp chế tạo, chế biến thâm dụng lao động và không tạo ra nhiều giá trị gia tăng cao.

“Đây là quyết định hết sức khó khăn, đòi hỏi sự dũng cảm và quyết đoán rất lớn. Bởi vì những ngành công nghiệp này vẫn đóng góp gần 30% cho GDP của thành phố, vẫn tạo ra rất nhiều lao động và đóng góp rất nhiều cho ngân sách. Tất nhiên chúng ta không từ bỏ ngay mà phải có lộ trình, nhưng chúng ta phải nhìn nhận là không thể và không nên giữ mãi những ngành này,” TS. Tự Anh phát biểu.

Ông cũng chỉ ra một điểm hạn chế của nền kinh tế TP.HCM trong giai đoạn vừa qua là sự thiếu đầu tư thỏa đáng vào khu vực doanh nghiệp tư nhân, bao gồm cả FDI và DN tư nhân trong nước. Đây là khu vực doanh nghiệp hùng hậu, đóng góp tới 75% GRDP của thành phố, trong đó 53% là từ khu vực DN tư nhân nội địa. Trong lúc khó khăn, khu vực này đóng góp nhiều nhất cho xã hội và cho nền kinh tế, nhưng những chính sách khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân trong đại dịch lại không tương xứng.

“Chúng ta nói sẽ tạo ra khuôn khổ thể chế và các hỗ trợ tài chính cho họ, nhưng chúng ta nói nhiều hơn là làm. Họ là tài sản, là “của báu” ở trong nhà mà chúng ta ít nhìn ngó tới,” TS. Tự Anh bình luận.

 

 

TS. Tự Anh cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quy hoạch lại và chỉnh trang đô thị TP.HCM. Đợt dịch vừa qua cho thấy một tỉ lệ rất lớn những người đang sống dưới mức “có thể chịu đựng được” về mặt vệ sinh và sức khỏe. Đây chính là những nhóm chịu tổn thương lớn nhất từ dịch bệnh. Nếu Thành phố không có chiến lược cải tạo đô thị, thay đổi diện mạo những nơi có mật độ cư dân chật chội, điều kiện tiếp cận với dịch vụ y tế kém… thì Thành phố sẽ tiếp tục là nạn nhân của các đợt dịch mới.

Theo ông, TP.HCM đang ở trong tình thế khó khăn khi các địa phương khác đang sắp bắt kịp thành phố và khoảng cách giữa TP. HCM với các thành phố hàng đầu thế giới lại đang ngày càng cách xa nhau. Nếu không bứt phá, đầu tàu kinh tế của cả nước sẽ bị tụt hậu. Mặt khác, thành công của TP.HCM cũng phụ thuộc vào sự phát triển của các tỉnh thành lân cận, bởi theo nguyên tắc trung tâm là nơi hội tụ của vùng xung quanh.

"Nếu như ngoại vi không có sức mạnh thì không bao giờ trung tâm có sức mạnh được; đây là một quy luật rất quan trọng. Thế nên TP. HCM cần hợp tác chặt chẽ với các địa phương khác về chiến lược phát triển. TP.HCM không nên cạnh tranh về cảng biển với Bà Rịa - Vũng Tàu; không nên cạnh tranh về sân bay với Đồng Nai; không nên cạnh tranh về công nghiệp chế tạo, chế biến với Bình Dương, Long An, Tây Ninh và các tỉnh khác", TS. Tự Anh nhấn mạnh.

Đối với tỉ lệ ngân sách 18% thành phố được giữ lại, TS. Tự Anh cho rằng con số này quá thấp, khiến TP. HCM không còn là động lực phát triển. Từ đó, dẫn đến mức độ hội tụ của các địa phương khác vào thành phố cũng trở nên thấp hơn.

 

 

"TP. HCM cần được phân bổ nguồn lực lớn hơn, nhưng không nên ỷ lại vào những đầu tư về cơ chế hay nguồn lực đó, mà phải tự mình chuyển sang cơ cấu kinh tế mới với những nền tảng, mô hình phát triển mới, có thế và lực khác với hiện nay", ông nêu ý kiến.

Theo ông, điều quan trọng là lãnh đạo thành phố xác định được các ưu tiên và quyết tâm làm bằng được một cách có hệ thống với những cân nhắc kỹ lưỡng nếu muốn kiến tạo nền tảng kinh tế mới cho thành phố.

“TP.HCM đã từng là nơi hội tụ của những con người tài năng, những con người phóng khoáng dám khai phá một vùng đất mới, những chân trời mới. Nếu như chúng ta chỉ ngồi ở vùng an toàn, “tọa hưởng kỳ thành” thôi thì không bao giờ đạt được sự phát triển. Đây sẽ là vấn đề của sự lựa chọn: sự lựa chọn của lãnh đạo thành phố, của các bên liên quan, trong đó phải có sự tham gia của khu vực tư nhân và xã hội,” TS. Tự Anh phát biểu.

• Thúy Hằng